Có 3 lý do khiến bạn nên “tút” lại chiếc máy tính xách tay cũ kỹ của mình thay vì vất đi hoặc bán tháo bán đổ! Thứ nhất, bạn muốn tiết kiệm tiền bạc. Thứ hai, nó đã gắn bó với bạn thân thiết đến nỗi không thể từ bỏ. Và cuối cùng, bạn cũng mong mỏi được góp phần bảo vệ môi trường (hạn chế thải rác điện tử). Kinh nghiệm thực tế dưới đây của Brian Nadel sẽ giúp bạn kéo dài thời gian sử dụng cho laptop với chi phí tân trang thấp và cũng không quá khó để bạn tự mình thực hiện công việc này...
Nếu đem ra tiệm, chi phí nâng cấp cho nó sẽ không dưới 350 đô la Mỹ (gần 6 triệu đồng)! Nhưng nếu tự mình làm lấy, chi phí thực tế chỉ độ 125 đô la Mỹ (khoảng 2 triệu đồng). Toàn bộ công việc này chỉ mất độ một giờ đồng hồ (không tính thời gian ngồi chờ giải phân mảnh và sao lưu dữ liệu)...
Bước 1 - Gia tăng bộ nhớ
Một trong những cách nhanh, dễ và ít tốn kém nhất để cải thiện hiệu suất vận hành cũng như tính ổn định của máy tính xách tay là gia tăng bộ nhớ hệ thống cho nó. Năm năm về trước, 256 MB có thể đã đủ dùng cho bộ nhớ RAM. Nhưng hôm nay, ngần ấy chỉ là muối bỏ biển do hệ điều hành ngày càng có nhiều bản cập nhật và nhu cầu sử dụng phần mềm của bạn cũng đã tăng thêm. Vì vậy, bạn cũng đừng quá hà tiện khi nâng cấp bộ phận trọng yếu này. Chỉ mất không quá 5 phút để thay một thanh RAM mới cho laptop.
Để lắp đặt thanh RAM này, trước tiên, bạn cần biết được chính xác một vài thông số kỹ thuật có liên quan bằng cách sử dụng tiện ích chuyên dụng, chẳng hạn như CPU-Z (miễn phí, 558 KB, http://www.cpuid.com). Hãy giải nén tập tin cpuz_146.zip vào một thư mục mới trên máy tính, bấm đôi lên tập tin cpuz.exe để kích hoạt tiện ích này, chọn thẻ Memory trong giao diện rồi ghi lại ra giấy tất cả những thông tin được cung cấp trong thẻ này, đặc biệt là loại bộ nhớ RAM (Type), dung lượng (Size) và tần số (Frequency) vì sau này bạn sẽ cần dùng đến chúng.
Kế đến, bạn hãy tắt laptop, lật ngược máy, tháo pin, tìm đến tấm bảo vệ thanh RAM (có in biểu tượng giống như mạch điện và mũi tên định vị), mở các ốc vặn để lấy tấm bảo vệ này ra, lắp thanh RAM mới vào khe cắm còn trống sao cho đúng chiều và cẩn thận kẻo làm gãy thanh RAM, đậy kín trở lại như lúc ban đầu (hình 1). Lắp pin laptop rồi tái kích hoạt tiện ích CPU-Z để kiểm tra dung lượng bộ nhớ RAM.
Bước 2 - Tăng dung lượng cho ổ đĩa cứng
Trước tiên, bạn nên sao lưu dự phòng toàn bộ dữ liệu quan trọng của laptop. Bạn có thể sử dụng một ổ đĩa cứng gắn ngoài và phần mềm chuyên dụng, chẳng hạn như Norton Ghost của hãng Symantec (89,2 MB, dùng thử trong 30 ngày, tải tại http://www.symantec.com) hoặc Drive Backup (90,1 MB, dùng thử trong 30 ngày, tải tại http://www.paragon-software.com) để truyền liệu từ ổ đĩa cứng này sang ổ đĩa cứng khác. Ước tính sẽ mất khoảng 1 giờ để thực hiện công việc nói trên (nhưng còn tùy thuộc vào chương trình sao lưu dự phòng và địa điểm lưu trữ dữ liệu). Kế đến là việc lắp đặt ổ đĩa cứng mới (hình 2). Hãy mở các ốc vặn để lấy tấm bảo vệ ổ đĩa cứng (nằm ở bên hông laptop), kéo ổ đĩa cứng cũ ra ngoài, lắp ổ đĩa cứng mới vào, siết ốc để cố định nó rồi nhét nó vào lại bên trong giá gác ổ đĩa cứng (rack). Sau đó, cài đặt hệ điều hành Windows XP (phiên bản Basic) lên ổ đĩa cứng mới để giảm tải nhu cầu về bộ nhớ RAM cho laptop. Cuối cùng, bạn hãy cài đặt lại tất cả các ứng dụng và sao chép dữ liệu đã được sao lưu trước đó lên ổ đĩa cứng mới này.
Ngoài ra, nếu muốn tiết kiệm tiền bạc, thay vì mua ổ đĩa cứng mới, bạn có thể dùng lại ổ đĩa cứng cũ nhưng hãy chọn sử dụng hệ điều hành mã nguồn mở Ubuntu Linux (http://www.ubuntu.com) hơn là Windows XP vì nó tiêu thụ ít tài nguyên máy tính hơn và chạy nhanh hơn gần gấp đôi. Tập tin ảnh đĩa (.iso) của Ubuntu Linux có dung lượng khoảng 700 MB. Sau khi tải về, bạn hãy sử dụng các trình xử lý ảnh đĩa chuyên dụng để ghi nó lại thành đĩa Install CD rồi mới tiến hành cài đặt hệ điều hành.
Bước 3 - Thay mới bộ bàn phím
Thông thường, bàn phím của laptop mau mòn và chóng hỏng hơn so với bàn phím của desktop. Khi bị hư, dù chỉ đôi ba phím, thì bạn nên thay mới toàn bộ keyboard chứ đừng cố gắng sửa lại dùng tiếp! Bộ phận này cũng rất dễ tìm mua trên mạng (bạn có thể tham khảo một số siêu thị trực tuyến uy tín và nổi tiếng, chẳng hạn như http://www.notebookparts.com, http://www.sparepartswarehouse.com và http://www.nbcomponents.com, để tìm mua linh phụ kiện laptop). Có điều bạn đừng nên mua ngay mà hãy dành thời gian dọ giá và “trả giá” để tránh mua hớ. Một món đồ có thể bị “hét” đến 100 đô la Mỹ trên siêu thị A nhưng lại chỉ có 25 đô la Mỹ tại siêu thị B!
Trở lại việc thay mới bàn phím (hình 3). Bạn hãy tháo 3 con ốc ở mặt sau laptop (khu vực có in logo hình chiếc bàn phím), lật lại mặt trước máy tính, cẩn thận tháo cáp nối của keyboard với bo mạch chủ để lấy bàn phím cũ ra, chọn lại những phím còn tốt và chưa phai chữ để sau này có thể tái sử dụng (vì chẳng ai bán phím lẻ cho bạn!) rồi lắp bàn phím mới vào.
Hãy mở lại laptop để kiểm tra xem bàn phím đã được thay mới thành công hay chưa. Nếu thấy báo lỗi trong lúc khởi động máy tính, thì rất nhiều khả năng bạn đã gắn cáp chưa chặt.
Bước 4 - Vệ sinh máy tính
Việc làm vệ sinh thật sạch bên trong cho laptop là rất quan trọng, bởi lẽ nếu việc tản nhiệt không tốt thì máy tính sẽ bị nóng lên rất nhanh và dẫn đến tình trạng laptop tự động shutdown theo cách mà bạn không bao giờ mong đợi! Để làm sạch bụi bẩn, bạn có thể dùng bóng cao su hoặc bình khí nén chuyên dành vệ sinh máy tính (hình 4). Riêng phần vỏ máy, Công ty TNHH Lenovo Group khuyên dùng nước rửa chén thông thường để lau chùi. Nhưng nếu dùng “sữa tắm trắng” Fantastik, máy của bạn sẽ sạch bóng hơn. Bạn cũng có thể dùng kem đánh răng hoặc chất mài mòn nhẹ Soft Scrub để “xóa sẹo” cho vỏ máy rồi dùng khăn giấy hoặc vải mềm để lau sạch lại. Tuyệt đối không được dùng bột giặt! Đối với màn hình LCD của laptop, thì tốt nhất là bạn nên mua dung dịch làm sạch dạng lau hoặc phun chất lượng cao. Nếu không, thì bạn vẫn có thể tự mình pha chế dung dịch này bằng cách pha cồn (có bán ở các nhà thuốc) với nước cất theo tỷ lệ 50:50.
Bước 5 - Tăng lực cho laptop bằng phần mềm
Bạn vừa hoàn tất việc nâng cấp và bảo trì phần cứng cho laptop. Giờ cũng đến lúc bạn nên sử dụng một vài chương trình tối ưu hóa để cải thiện tốc độ cũng như hiệu suất vận hành của chiếc máy tính xách tay. Điều này là rất quan trọng nếu như bạn không có ý định tái cài đặt toàn bộ hệ thống, bởi lẽ rác máy tính hiện đang tràn ngập ổ đĩa cứng và tỷ lệ thuận với thời gian sử dụng laptop!
- Giải phân mảnh (defragmenta-tion):
Để thực hiện công việc quan trọng này, bạn có thể dùng trình giải phân mảnh Disk Defragmenter (tích hợp) sẵn có trên Microsoft Windows (XP). Lưu ý khi thực hiện, bạn nên đóng lại tất cả các ứng dụng đang mở.
Để chủ động hạn chế hiện tượng phân mảnh, bạn nên định kỳ giải phân mảnh vào những thời điểm ít hoặc không dùng đến máy tính, chẳng hạn như vào các buổi tối, chiều ngày Thứ Bảy hoặc Chủ Nhật. Từ màn hình desktop, bạn hãy bấm chuột lên nút Start, chọn mục Control Panel, bấm đôi lên biểu tượng của Scheduled Tasks, bấm đôi lên phím tắt Add Scheduled Task, chọn nút Next, bấm chuột lên nút Browse... Từ vùng Look in, bạn hãy tìm đến thư mục có đường dẫn là C:\Windows\System32, bấm chuột lên biểu tượng của tập tin defrag.exe nằm trong thư mục này, chọn nút Open, xác lập chu kỳ giải phân mảnh mong muốn từ danh sách liệt kê trong vùng Perform this task, chọn nút Next, thiết lập thời điểm cụ thể trong ô Start time và Start date để laptop tự động giải phân mảnh, chọn nút Next, khai báo tên đăng nhập hệ điều hành Microsoft Windows và mật khẩu tương ứng (nếu được yêu cầu), chọn Next rồi bấm chuột lên nút Finish để hoàn tất.
- Kiểm lỗi (error checking): mục đích của việc làm này là nhằm phát hiện các lỗi vật lý của ổ đĩa cứng, chẳng hạn như những vết xước trên bề mặt đĩa hoặc những vùng mà lớp từ đã bị ăn mòn theo thời gian sử dụng, để hệ điều hành biết đường mà tránh lưu trữ dữ liệu lên đấy. Sẽ mất khoảng 15 phút cho công việc nói trên đối với một ổ đĩa cứng có dung lượng 40 GB.
Để kiểm lỗi, trước tiên, từ màn hình desktop, bạn hãy bấm chuột phải lên nút Start, chọn mục Explore. Từ vùng Folders nằm ở biên trái của giao diện, bạn hãy bấm chuột phải lên ký tự điều khiển của ổ đĩa cứng luận lý cần được kiểm lỗi (nên bắt đầu từ phân vùng hệ thống, chẳng hạn như C:), chọn mục Properties từ menu ngữ cảnh của Windows Explorer, chọn thẻ Tools, bấm chuột lên nút Check Now... Đánh dấu kiểm trước cả 2 tùy chọn là Automatically fix file system errors (tự động sửa lỗi hệ thống tập tin) và Scan for and attempt recovery of bad sectors (tìm kiếm và cố gắng phục hồi những cung từ hỏng), chọn nút Start, bấm chuột lên nút Yes khi bắt gặp dòng thông báo Do you want to schedule this disk check to occur the next time you restart the computer. Xong, tái khởi động laptop để bắt đầu công việc kiểm lỗi.
- Quản lý bộ nhớ RAM: dung lượng bộ nhớ máy tính dẫu lớn đến mấy cũng vẫn là hữu hạn và sẽ chóng bị rò rỉ hoặc cạn kiệt nếu như không được điều tiết tốt, đặc biệt khi bạn đang sử dụng những hệ điều hành nổi tiếng là ngốn RAM kinh khủng đối với laptop, chẳng hạn như Windows Vista! Để quản lý bộ nhớ, bạn có thể dùng tiện ích Memory Washer của Tập đoàn Right Utilities (1,89 MB, http://www.rightutilities.com). Đây là phần mềm thương mại, cho phép bạn dùng thử tối đa trong 15 ngày trước khi bỏ ra 14,95 đô-la Mỹ (gần 250.000 đồng) để mua. Chỉ mất không quá 1 phút, Memory Washer đã có thể giải phóng được khoảng 15 MB bộ nhớ RAM. Ngoài ra, công cụ này còn kiểm soát được cả những tiến trình (process) đang được hoạt hóa trên laptop. Để dùng nhanh Memory Washer, từ giao diện của nó, bạn hãy bấm chuột lên nút Memory Optimizer nằm ở góc trên bên trái (vùng Options) rồi chọn nút Clean Now. Sau khi hoàn tất quá trình làm sạch bộ nhớ, bạn sẽ biết được những thông tin hữu ích về RAM (hình 5), chẳng hạn như tổng dung lượng bộ nhớ (mục Total, vùng Memory Usage), dung lượng hiện dùng (Used), dung lượng dự trữ (Available) và tỷ lệ dung lượng bộ nhớ vật lý còn trống (Physical Memory Available).
Trước và sau khi tân trang laptop, bạn có thể sử dụng phần mềm PC Mark 05 (phiên bản Basic miễn phí, 86.4 MB, tải tại địa chỉ: http://www.futuremark. com/products/pcmark05/) để kiểm tra hiệu quả nâng cấp. Kết quả thật sự khả quan với một chiếc máy tính xách tay ThinkPad R50: sau khi tân trang nó đã chạy nhanh hơn đến 30% so với thời điểm chưa được “tút” lại. Hơn thế, chiếc quạt tản nhiệt của nó cũng đã chạy êm hơn rất nhiều và không còn xảy ra tình trạng bị tắt máy đột ngột.
BẢO NGUYÊN - THANH TUYỀN